Eén van de engste filmscenes, die ik ooit zag in de bioscoop, komt uit ‘Indiana Jones and the Temple of Doom’. De hoofdrolspeelster moet haar hand in een donker gat in de muur steken, wat vol zit met kruipende insecten en ander ongedierte. Brr, mijn lijf siddert nog bij de gedachte alleen al.
Ongedierte kom ik gelukkig niet al te vaak tegen in mijn leven, maar is natuurlijk overal. Vooral op donkere plekken waar je niet graag komt, als kelders of riolen, maar ook diep verborgen in de aarde. Duizendpoten, kakkerlakken, wormen. Al die kriebelende, kruipende beestjes, die ze in het Engels zo mooi ‘creepy crawlies’ noemen. Hele legioenen van ratten en muizen. Nu rond Halloween vraag ik mij af: hoe het zit eigenlijk met ongedierte in dromen?
Krachtdieren in dromen
Dieren in dromen zijn veelal positief. Als je droomt over een specifiek dier, raad ik je aan de krachten, kwaliteiten en eigenschappen van dit dier te onderzoeken en te kijken waar je deze herkent in jezelf. Dat geldt voor krachtdieren als tijgers, beren of adelaars, maar net zo goed voor een enger krachtdier als een spin of een slang.
Bij ongedierte werkt dat precies hetzelfde en toch ook een beetje anders. Het zit ‘m al in het woord ‘on-gedierte’. Waarmee we eigenlijk zeggen dat we deze niet erkennen als dieren, maar als iets wat een ‘niet-dier’ is. Met dieren kunnen we ons als mens nog identificeren, maar met ongedierte? De afwijzing zit al in het woord zelf opgesloten en we bestrijden ze dan ook met alles wat we hebben aan vallen en gif.
Precies dáár gaat het over bij dromen over ongedierte: afwijzing! En dan is de vraag: Wat wordt er afgewezen? Wat van of in mijzelf wijs ik af en bestrijd ik met alles wat ik heb?
Ongedierte als schaduw
Daarnaast is er nog een grote gemene deler als het gaat om ongedierte. Ze verstoppen zich namelijk op donkere plekken, in gaten en spleten. Goed verborgen in de schaduw leven ze hele levens. Ook in dromen over ongedierte is dat een belangrijk gegeven. Je droomt over iets dat je in het dagelijks leven niet kunt of wilt zien. Iets dat in de krochten van je onderbewustzijn verborgen zit en het daglicht niet kan verdragen. Jung noemt dat ook wel de schaduw van onze persoonlijkheid. Egoïsme, onderdrukte instincten en dat wat we (dankzij onze omgeving, opvoeding of een traumatische ervaring) afwijzen als slecht en ‘niet-ik’.
Tenslotte heeft ongedierte met elkaar gemeen, dat ze in grote aantallen leven en zich moeiteloos lijken te vermenigvuldigen. Het is er nooit slechts één of twee, maar immer een krioelende menigte van kleine griezels.
Vormen van afwijzing
Voor dromen over ongedierte onderscheid ik in deze blog drie categorieën van afwijzing:
- Irritatie; ik erger me kapot aan iets.
- Angst; ik ben doodsbang voor iets.
- Walging; ik kots ergens van.
Irritatie in dromen
Er zit een soort haakje in mijn arm. Als ik eraan trek, komt er een insect uit. Ik vind het eng en wrijf het beestje van mijn arm af, maar als ik vervolgens weer kijk, kruipt er een heel leger beestjes uit mijn huid.
In deze droom is er sprake van een kriebel, een ‘haakje’. In eerste instantie te klein om je er druk over te maken of last van te hebben. Maar als je er even aan trekt, er even aandacht aan geeft, blijkt dat zich onderhuids een heel leger heeft gevormd. Je kunt er niet van weg en je kunt er ook niet bij. Waar deze irritatie of ergernis over gaat, weet alleen de dromer, maar als jij je aan iets of iemand irriteert kun je er donder op zeggen dat je dit trekje ergens ook in jezelf terugvindt. De vraag is dan of je dat kunt aankijken en erkennen als van jou. Pas dan komt wat onderhuids was aan het licht en is verandering mogelijk.
Angst in dromen
Ik lig in bed en hoor ineens een piepend, knagend en trippelend geluid. Met een zaklamp probeer ik te kijken wat het is en dan schrik ik van een rat in de hoek van mijn slaapkamer. Hij kijkt me even brutaal recht in de ogen aan, maar telkens als ik er met een zaklamp op schijn, schiet ie weg in het donker. Ik pak een bus deodorant en spuit vol overgave de hele fles leeg in zijn richting. De lucht van de deo verstikt me bijna, maar ik hoor de rat nog steeds.
Een rat is een geniepig beestje. Heel slinks weet hij, op zoek naar voedsel, steeds weer door te dringen in ons huis en in ons leven en laat daarbij een spoor van ontlasting en urine achter. Heel slim, maar ook sneaky. De dromer bestrijdt hem met alles wat hij heeft, maar stikt er zelf bijna in. Een vraag die de dromer kan stellen is, waar hij die sluwe rat herkent in zichzelf? Wat knaagt er in het donker aan hem, dat onuitroeibaar lijkt? Is onze dromer bang zich ergens ook een beetje ‘als een rat’ te gedragen misschien? Geen makkelijke vragen om mee aan de slag te gaan.
Walging in dromen
Waar je bij irritatie nog kunt voelen dat je ‘gewoon gelijk hebt’ en je bij angst jezelf kunt distantiëren uit een soort superioriteitsgevoel, is walging de ultieme vorm van afwijzing. Het gaat niet alleen over wat je van iets denkt of vindt, maar je hele lijf, je hele zijn komt in opstand. De vraag, die je dan kunt stellen is: Welk deel van mijzelf verwerp ik?
Er zit iets in mijn mond en als ik dat er uit haal, blijkt het een klein wit wormpje te zijn. Het leeft nog en ik gruwel ervan, maar dan merk ik dat mijn hele mond vol met die maden zit. Ik begin te kokhalzen.
Deze droomster is letterlijk aan het kokhalzen in haar droom. De maden symboliseren dat wat zij niet langer kan verdragen en, omdat ze in haar mond zitten, gaat het hier wellicht over jezelf uitspreken. Een vraag die de droomster zich kan stellen is: Wat is er gaande in mijn leven, waar ik echt helemaal klaar mee ben? En spreek ik mezelf daar te weinig of te veel over uit?
De kracht van ongedierte
Naast alle griezelige aspecten van ongedierte, mogen we vooral niet vergeten dat ongedierte ook kwaliteiten in zich dragen. Het zijn keiharde werkers. Schoonmakers, die restjes opeten en infecties zuiveren. Ploegmaatjes, die de aarde omwoelen en vruchtbaar maken. Altruïsten, die tot voedsel dienen voor andere dieren. Ongedierte vormt een onmisbare schakel in onze natuur.
Bij dromen over ongedierte gaat het, zoals we gezien hebben, over de kunst van het aankijken. Durf je datgene wat je afwijst aan te kijken? Als dat lukt, dan garandeer ik je dat de rest zal volgen, want in het aankijken zie je ook de kracht en kwaliteit van dit ongedierte en dus van jezelf. Zo transformeert ongedierte in je droom naar een klein en wellicht onwaarschijnlijk, maar waarlijk krachtdier.
Door: Esther van Nieuwburg
NB: In mei 2024 start de Dromenopleiding van het ITIP weer.